Hoe crimineel is een kromgegroeide boom?

CRIMINELEN EN GEVANGENISSEN: ze blijven me fascineren. Voordat mindfulness me in haar kleurrijke universum toeliet, was ik van mening dat criminelen opgesloten moesten worden, waarna je de sleutel kon weggooien. Mijn gedachtengang verliep in de trant van: Laat ze maar lekker zitten daar, ze zijn toch verloren.

Inmiddels denk ik er iets genuanceerder over. Vooral nadat ik de TV-serie van Menno Buch over de zwaarbewaakte gevangenis in Vught had gezien.

Die serie heeft me doen inzien dat criminelen niet bewust kiezen voor slecht gedrag, maar dat ze er onbewust ingroeien. En omdat het een onbewust proces is, blijven ze onbewust kwaad doen.

Vergelijk het met twee bomen. Ze zijn beide 30 jaar oud, maar de ene staat fier rechtop in een prachtig aangelegd park, terwijl de andere kromgegroeid aan de kust staat.

Het verschil tussen de bomen is dat de rechte boom weinig weerstand heeft gehad. Hij werd gepland in een park, en werd daarna altijd prima verzorgd, op de juiste momenten gesnoeid en bemest. De kromme boom echter, die aan de kust staat, werd geteisterd door stormen en zwaar weer. Niemand heeft ‘m gegeven wat ie eigenlijk nodig had. Toch staat ie er.

Beide bomen zijn schitterend. De rechte boom omdat ie helemaal tot wasdom is gekomen en precies is zoals ie volgens zijn soort moet zijn. De kromme boom omdat ie zich staande heeft gehouden, ondanks zijn zware verleden en gebrek aan goede verzorging.

Probeer je nu twee mannen voor te stellen. Ze zijn beide 30 jaar oud. De ene heeft een goede baan en een leuk gezin, maar de andere zit in de bak wegens gewapende overval en moord.

De ene man werd prima verzorgd en is in staat geweest om alles uit zichzelf te halen. De ander werd thuis met slaag klein gehouden of mocht uitvreten wat ie maar wilde… in beide gevallen emotioneel verwaarloosd dus.

En nu wordt het moeilijk.

Zijn beide mannen net zo schitterend als beide bomen? De ene omdat ie perfect is, en de andere omdat ie, ondanks het gebrek aan goede verzorging, nog steeds staat?

We kunnen zeggen: wacht even, die kromme boom heeft nooit iemand kwaad gedaan. Maar ik weet toevallig dat de kromme boom wel een keer, tijdens een zware storm, een tak heeft laten vallen. Bovenop het hoofd van een vader van drie kinderen, die aan de gevolgen van die hoofdwond overleed.

Niet opzettelijk natuurlijk. Het kwam door de omstandigheden.

Doen criminelen anderen opzettelijk pijn? Zitten ze thuis te plannen hoe ze iemand te grazen kunnen nemen? Zou je dat zelf doen? Of komt het eerder voor dat je soms gemeen uithaalt als iemand het bloed onder je nagels trekt?

Uit de verhalen van de gevangenen in Vught heb ik geleerd dat misdaden voornamelijk impulsieve reacties zijn. De gevangenen werden uitgedaagd, voelden zich geïntimideerd of in hun mannelijkheid aangetast, en BOEM, schoten die ander neer. Eén seconde van blinde impulsiviteit met alle dramatische en onomkeerbare gevolgen van dien.

Het mooie aan het programma was dat Buch liet zien dat al die mannen niet zomaar een kromme, door weerstand gegeselde boom waren geworden. Er was behoorlijk wat ellende aan vooraf gegaan, van ouders die hun zoon hadden genegeerd en daardoor veel te vrij hadden gelaten tot ouders die hun zoon fysiek en emotioneel mishandeld hadden.

Zijn het daardoor slechte mannen? Of hebben ze slechte dingen gedaan, in reactie op een gebrek aan een verantwoorde, liefdevolle verzorging?

Binnen de mindfulness filosofie, die haar oorsprong vindt in het Boeddhisme, is niemand inherent slecht. Geen enkele baby wordt immers slecht geboren. Elke baby start het leven in een volkomen onschuldige staat. Maar afhankelijk van de verzorging en opvoeding, en het gebrek eraan, veranderen sommige baby’s in door storm misvormde en emotioneel onderontwikkelde bomen die andere mensen beschadigen, verkrachten en zelfs vermoorden.

Net zoals de kromme boom die een tak liet vallen, ben ik ervan overtuigd dat niemand anderen bewust pijn wil doen. Iedereen wil liefde ontvangen, en in staat zijn liefde te geven. Iedereen wil zich veilig en gewaardeerd voelen. En dat geldt niet alleen voor mensen, maar ook voor dieren en alle andere levende wezens, zelfs bomen en planten.

Maar sommige mensen kennen alleen de taal van pijn en vernedering, omdat dat de taal is waarmee zij als baby zelf zijn grootgebracht. Als je met de Chinese taal opgroeit, dan is het verdomd lastig om – wanneer je eenmaal volwassen bent – opeens in het Nederlands te communiceren. Als je opgroeit in een omgeving waarin geweld of verwaarlozing de norm is, dan is het op latere leeftijd verdomd lastig om opeens de taal van de liefde en respect te beheersen. Dan ligt geweld meer voor de hand.

En ondanks dat we walgend aankijken tegen de gewelddadige acties van criminelen, schuilt in elk van ons toch zeker ook een duistere kant? Niet alleen verwensen we anderen soms naar een ver, kil en verlaten universum, we geven onszelf er nog veel vaker ruw van langs als we niet aan onze eigen verwachtingen hebben voldaan. Alleen hebben we onze impulsiviteit aardig onder controle zodat we niet opgesloten worden, en dus lijkt het alsof we allemaal brave burgers zijn.

Neem pesten op school of op het werk. Dat maakt levens kapot net zoals de impulsieve actie van een crimineel een leven kapot kan maken. Maar we worden er niet voor opgesloten omdat het een zoveel meer verfijnd en ongrijpbaar proces is. Knal je iemand door z’n kop, dan is dat tenminste lekker duidelijk. Je hebt een mens gedood, dat mag niet, dus pak je koffertje maar voor een behoorlijk eindeloze vakantie in all-inclusive resort Vught.

Maar maak je elke dag een flauwe grap over je collega die niet zo vlot is, waarna de hele afdeling weer in een deuk ligt… dat mag wel. Terwijl die collega minstens net zo beschadigd is als wanneer je hem met een pistool had neergeschoten – onderzoek heeft immers aangetoond dat precies dezelfde hersengebieden door sociale uitsluiting worden geactiveerd als wanneer we fysieke pijn ervaren. Schelden en pesten doet dus wel degelijk pijn… niet alleen emotioneel maar ook lichamelijk.

Doe mindfulness vandaag

Je hoeft nu niet meteen naar Vught af te reizen om alle criminelen daar huilend in de armen te sluiten. Maar het is wel goed om te beseffen dat mensen in je eigen omgeving, die je irriteren of pijn doen, zo geworden zijn door bepaalde omstandigheden toen ze opgroeiden.

Ook je achterbakse manager of bazige schoonmoeder hebben in al die jaren dat zij opgroeiden, dingen meegemaakt die misschien niet zo bevorderlijk waren voor hun ontwikkeling. Probeer hen eens te zien in het licht van hun complete groeiproces, van baby naar kleuter, van tiener naar puber, van jong-volwassene naar nu.

Ooit waren ook zij een blozende, onschuldige baby met recht op liefde en veiligheid. Zij waren ook liever in een park opgegroeid met liefdevolle verzorging in plaats van gegeseld te worden door storm en zwaar weer. En zolang zij zelf in onbewustzijn blijven hangen, en dus niet snappen dat ook zij de taal van liefde en respect kunnen leren spreken, blijven ze je onbewust kwetsen – en zichzelf waardevolle relaties ontzeggen. Daar kun je helaas weinig aan doen.

Maar je kunt wel wat aan je eigen bewustwording doen. Hoe?

1. Door in te zien dat zij geen inherent slechte mensen zijn, maar inherent goede mensen die domme en slechte dingen doen.

2. Door hen niet te veroordelen en als verloren te beschouwen, maar hen daarentegen te laten kennismaken met de heldere, universele taal van liefde en respect.

Verandering vereist aanpassing, het is een bekende natuurwet. Met mindfulness heb je het juiste gereedschap in handen om jezelf te veranderen. En zodra jij verandert, kunnen anderen niets anders dan zich aanpassen en mee veranderen. Dus in plaats van te blijven hangen in je eigen gebrabbel van weerzin, vooroordelen en desinteresse – wat je tot nu toe toch geen stap verder heeft gebracht – verander jij nu de taal waarin je tot de irritante mensen in jouw leven spreekt. Je zult zien dat je manager of je schoonmoeder dan ook hun taal aanpassen.

Probeer de volgende keer de volgende taal-smaken eens: